Yağışlı bir yaz günü Barselonaya tək səyahət edərkən Mariya de la Luz Servantesin kirayə götürdüyü avtomobil Monegros çöllüyündə xarab oldu. İyirmi yeddi yaşlı gözəl və ciddi görkəmli bu meksikalı qadın illər öncə məşhur estrada artisti kimi də tanınırdı. O, kübar bir sehrbazla ailə qurmuş və indi Saraqosadakı valideynlərinə baş çəkdikdən sonra ərinin yanına qayıdırdı. Şıdırğı yağışda sürətlə şütüyən avtomobil və yük maşınlarına bir saat ümidsizcə əl etdikdən sonra köhnə bir avtobusun sürücüsü onun halına acıyıb götürdü. Ancaq xəbərdarlıq etdi ki, çox uzağa getməyəcək.
– Eybi yox – Mariya dedi – Mənə sadəcə zəng etmək üçün telefon lazımdır.
Bəlli ki, zəng etmək sadəcə ərini axşam saat yeddidən tez gələ bilməyəcəyi haqda xəbərdar etmək üçün lazım idi. Tələbə paltosunda və çimərlik ayaqqabısında iliklərinə qədər islanmış quşcığaza oxşayırdı. Başına gələn bu bədbəxtlikdən özünü elə itirmişdi ki, avtomobilin açarlarını da götürməyi unutmuşdu. Sürücünün yanındakı zabitəli ancaq üzündən şirinlik yağan bir qadın ona dəsmal və ədyal verib öz yanında əyləşməsi üçün kənara çəkildi. Yarıya qədər qurulandıqdan sonra Mariya oturdu, ədyala bürünüb siqaret yandırmağa çalışdı, amma kibrit yaş idi. Yanındakı xanım ona kibrit uzatdı və quru qalmış az saylı siqaretlərdən birini də ona verməyi xahiş etdi. Siqaret çəkərkən Mariya ürəyini boşaltmaq istəyini saxlaya bilmədi və onun səsi yağışın və ya avtobus mühərrikinin səsində daha çox eşidilirdi. Ancaq o biri qadın şəhadət barmağını dodaqlarına qoyaraq sözünü kəsdi:
– Onlar yatıblar – pıçıldadı.
Mariya başını çevirəndə gördü ki, avtobus yaşı bilinməyən, müxtəlif vəziyyətli, ondakı kimi ədyallara bürünmüş qadınlarla doludu. Onların sakitliyi Mariyaya da yoluxdu və oturacağı istiqamətinə çevrilib yağışın şırıltısına təslim oldu. Oyananda artıq gecə düşmüş, leysan isə buzlu gecə soyuğunda ərimişdi. Nə qədər yatdığı, dünyanın hansı yerində olduğu barədə heç bir fikri yox idi. Yanında oturmuş qadının vəziyyəti həyəcanlı görünürdü.
– Hardayıq? – Mariya ondan soruşdu.
– Çatmışıq – qadın cavab verdi.
Avtobus nəhəng ağaclardan ibarət bir meşədə köhnə monastırı xatırladan böyük və qaranlıq binanın döşənmiş həyətinə daxil olurdu. Həyətdəki fənərin çox zəif işığı altında sərnişinlər bayaqkı zabitəli xanımın məktəbəqədərki təhsil müəssisələrində olduğu kimi ilkin əmrlər sistemi ilə onları endirməsinə qədər hərəkətsiz görünürdülər. Qadınlar yaşlı olsalar da, elə soyuqqanlı şəkildə hərəkət edirdilər ki, sanki bir yuxunun obrazları idilər. Avtobusdan sonuncu enən Mariya onların rahibə olduqlarını düşündü. Ancaq onları avtobusun qapısı qarşısında qarşılayan, islanmamaları üçün başlarını ədyalla bürüyən, sonra onları qatar kimi bir sıraya düzüb danışmadan, əllərini bir-birinə ritmik və tələsik vuraraq idarə edən müxtəlif uniformalı qadınları görəndə bu fikirdən əl çəkdi. Avtobusdakı yanında oturan qadınla vidalaşandan sonra Mariya ədyalı ona qaytarmaq istədi, ancaq qadın dedi ki, həyəti keçmək üçün onu başına salsın və oradakı qapıçıya qaytarsın.
– Orada telefon varmı? – Mariya ondan soruşdu.
– Əlbəttə – qadın dedi – indi sizə göstərərlər.
Qadın Mariyadan yenə siqaret istəyəndə islanmış qutudakı qalanları uzadaraq: “yolda hamısı quruyub” dedi. Qadın avtobusun ayaq yerindən ona əlini yellədi və demək olar ki, “Uğurlar” deyə qışqırdı. Avtobus ona əlavə nəsə deməyə imkan vermədən yerindən götürüldü.
Mariya binanın girişinə doğru qaçmağa başladı. Bir gözətçi qadın onu əllərini bir-birinə bərk vurmaqla saxlamaq istədi, ancaq amiranə səslə qışqırmalı oldu: “Dayan, dedim!”. Mariya ədyalın altından baxdı, bir neçə buz kimi gözləri və ona sıradakı yerini göstərən şəhadət barmağının qətiyyətini görüb tabe oldu. Binanın dəhlizində iki qrupa ayrılanda Mariya qapıçıdan telefonun harada olduğunu soruşdu. Gözətçi qadınlardan biri əli ilə onun çiyninə yüngül toxunaraq sıraya qaytardı və nəvazişlə dedi:
– Buradadır, gözəl, telefon burda var.
Mariya digər qadınlarla qaranlıq dəhlizdən keçdilər və sonda gözətçilərin döşəkağını götürüb yataqları payladıqları ümumi yataq otağına daxil oldular. Mariyanın daha insani və yüksək vəzifəli hesab etdiyi başqa bir qadın sıranı gəzərək qadınların korsajına1 tikilmiş kiçik karton parçasında yazılmış adları öz siyahısında yeni gələnlərin adları ilə tutuşdururdu. Mariyanın qarşısında dayananda onun adının yazılmadığına təəccübləndi.
– Bilirsiz, mən yalnız zəng etmək üçün gəlmişəm – Mariya ona dedi.
Və tələm-tələsik izah etməyə başladı ki, avtomobili şosse yolda xarab oldu. Sehrbaz əri gecəyə qədər olan üç çıxışını etmək üçün indi Barselonada onu gözləyir. Xəbər verməlidir ki, onu müşayiət etmək üçün vaxtında yetişə bilməyəcək. Saat yeddiyə az qalıb. Əri hardasa on dəqiqəyə evdən çıxmalıdır və Mariya qorxur ki, məhz onun gecikməsinə görə bütün işlərini ləğv edə bilər. Görünürdü ki, gözətçi qadın onu diqqətlə dinləyirdi.
– Adın nədir? – Mariyadan soruşdu.
Mariya adını deyib yüngülcə içini çəkdi. Ancaq qadın bir neçə dəfə siyahıya nəzər salsa da, onun adını tapa bilmədi. Təcili başqa bir gözətçi qadını çağırdı və sonuncu heç nə demədən çiyinlərini atdı.
– İş ondadır ki, mən ancaq telefonla zəng etmək üçün gəlmişəm – Mariya dedi.
– Yaxşı, gözəl – onu doğru dediyinə inandırmaq üçün həddindən artıq aşkar şəkildə mehribanlıqla yatağına apararaq böyük tibb bacısı dedi – əgər özünü yaxşı aparsan, kimə istəsən zəng edə bilərsən. Amma bugün yox, sabah.
Bu zaman Mariyanın beyni aydınlaşdı və avtobusdakı qadınların akvariumun dibindəymiş kimi hərəkət etmələrini başa düşdü. Əslində yonulmuş daşlardan ibarət qalın divarları, soyuq pilləkənləri olan həmin qaranlıq saray ağrıkəsicilərlə sakitləşdirilmiş əqli xəstələr üçün xəstəxana idi. Qorxu içində yataq otağından qaçaraq çıxdı və dəhlizə çatmamış iricüssəli gözətçi qadın qeyri-şüuri məmlük2 kimi onu əli ilə saxlayıb usta bir fəndlə döşəmədə hərəkətsiz hala gətirdi. Mariya qorxudan iflic olmuş şəkildə ona baxaraq:
– Allah xətrinə – dedi – anamın qəbrinə and olsun ki, bura ancaq telefonla zəng etmək üçün gəlmişəm.
Onun üzünə baxmaq müstəsna gücünə görə Herkulina adlanan bu qəzəbli məmlük qarşısında yalvarmağın mümkün olmadığını anlamağa kifayət edirdi. Çətin işlərə o baxırdı və iki xəstə onun etinasızlıqdan öldürmək sənətinə alışmış ağ ayı pəncələri kimi qollarında boğulmuşdu. Birinci hal bədbəxt hadisə kimi təsdiqlənərək həll olundu. İkinci hal tam aydınlaşdırılmadı, amma Herkulinanı danladılar və xəbərdar etdilər ki, bir daha belə hadisə olsa, daha dərindən araşdırılacaq. Dolaşan şayiələrə görə, böyük soyadlar ailəsindən olan yolunu azmış həmin adamın İspaniyanın bir neçə psixiatrik xəstəxanalarında şübhəli bədbəxt hadisələrlə bağlı qaranlıq peşəsi var.
Birinci gecəni yatması üçün Mariyaya yuxugətirici iynə vurmalı oldular. Siqaret çəkmək yanğısı dan yeri ağarmamış onu oyadanda gördü ki, bilək və topuqlarını yatağa bağlayıblar. Qışqırığına kimsə gəlmədi. Ertəsi gün əri Barselonada onun olduğu yer haqda heç bir iz tapa bilmədiyi saatda Mariyanı lazaretə3 aparırdılar, çünki onu öz bədbəxtliyinin bataqlığında huşsuz halda tapmışdılar.
Özünə gələndə nə qədər vaxt ötdüyünü bilmədi. Ancaq indi dünya ona sevgi ilə dolu görünürdü. Yatağının qarşısında pəncəsi üzərində yerişi, sakitləşdirici təbəssümü və ikicə passı4 ilə yaşamaq səadətini ona qaytaran sanballı bir qoca dayanmışdı. Bu, sanatoriyanın direktoru idi.
Bir söz deməzdən, hətta salamlamazdan qabaq Mariya ondan bir siqaret istədi. Siqareti yandırıb verdi və ona demək olar ki, dolu bir qutunu hədiyyə etdi. Mariya göz yaşlarını saxlaya bilmədi.
– Nə qədər istəyirsən, ağlamaqdan faydalan – həkim bihuşedici səslə dedi – göz yaşlarından daha yaxşı dərman yoxdur.
Mariya təsadüfi sevgililəri ilə sevişdikdən sonra xiffət edərkən heç vaxt ağlamağa nail ola bilmədiyi kimi indi utanc hiss keçirmədən ürəyini boşaltmağa başladı. Səsinə qulaq asdıqca həkim onun saçlarını barmaqları ilə darayır, rahat nəfəs alması üçün yastığını düzəldir, ona şübhələr dolanbacından elə müdriklik və nəvazişlə keçirir ki, Mariya bunu heç vaxt xəyalına da gətirməmişdi. Həyatında ilk dəfə möcüzə baş verirdi: bir kişi bütün qəlbi ilə onu dinləyir, başa düşür və buna görə mükafat olaraq onunla yatmağı gözləmirdi. Bir saat ürəyini tam boşaltdıqdan sonra ərinə telefonla zəng edib danışmaq üçün icazə istədi.
Həkim öz vəzifəsinə əzəmət qataraq biraz dikəldi. “Hələki yox, gözəl” – dedi və onun yanağını heç vaxt hiss etmədiyi qədər xəfifcə dartdı. “Hər şeyin öz vaxtı var”. Qapıdan çıxarkən ona yepiskopal xeyir-dua verdi və həmişəlik yox oldu:
– Mənə güvən – dedi.
Həmin axşam Mariyanı sıra nömrəsi altında sirli mənşəyi və şəxsiyyəti haqqında müxtəsər bir rəylə sığınacağın sakinləri siyahısına daxil etdilər. Rəyin kənarında direktorun öz dəsti-xətti ilə belə bir qeyd vardı: qızğın.
Mariyanın təxmin etdiyi kimi əri üç çıxışını yerinə yetirmək üçün Horta məhləsindəki sadə mənzilindən yarım saat gec çıxmışdı. Azad və yolunda gedən münasibətlərin qurulduğu iki ilə yaxın müddət ərzində Mariya ilk dəfə idi ki, vaxtında gəlmirdi. Əri həmin həftə sonu bütün əyaləti məhv edən şiddətli yağışlara görə gecikməni başa düşürdü. Ona görə də çıxmazdan qabaq qapıya gecəki çıxışlarının cədvəli ilə yanaşı bir ismarıc da buraxdı.
Bütün uşaqların kenquru maskası taxdığı birinci şənlikdə görünməz balıqlarla olan məşhur fokusunu göstərməkdən imtina etdi, çünki Mariyanın köməyi olmadan onu edə bilməzdi. İkinci çıxışı ömrünün son otuz ildəki hər ad gününü fərqli sehrbazla qeyd etməkdən lovğalanan, təkərli kresloda oturan doxsan üç yaşlı bir qarının evində idi. O, Mariyanın gecikməsinə o qədər məyus olmuşdu ki, adi nömrələrin göstərilməsində də fikrini cəmləyə bilmirdi. Üçüncü çıxışı Ramblas kafesindəki gündəlik gecə çıxışlarından idi ki, sehrbazlığa inanmamaqdan dolayı gördüklərinə inana bilməyən fransız turistlər üçün ruh düşkünlüyü ilə fokuslar göstərirdi. Hər nömrədən sonra evə zəng edir, Mariyanın cavab verməsinə qədər ümidsizcə gözləyirdi. Sonuncu zəngdə artıq nəsə pis bir hadisənin baş verdiyi barədə öz narahatlığını saxlaya bilmədi.
İctimai tamaşalar üçün hazırlanmış mikroavtobusda evə qayıdarkən Paseo de Qrasiyanın palmalığında yazın şəfəqini gördükdə ağlına şəhərin Mariyasız necə yaşaya biləcəyi kimi gələn qara fikir onu sarsıtdı. Qapıdan asdığı ismarıcının hələ də yerində qalması ilə son ümidini də itirdi. O qədər kədərli idi ki, pişiyə yemək verməyi belə unutdu.
Yalnız indi bunu yazarkən başa düşdüm ki, əslində onun adını heç vaxt bilməmişəm, çünki Barselonada onu ancaq sənəti əlaqədar olaraq Sehrbaz Saturno adı ilə tanıyırdıq. Nadir xarakterli, əvəzsiz sosial biçimsizliyə malik biri idi, amma onda çatmayan məlahət və zəriflik Mariyada həddən artıq idi. Onu böyük sirlərlə dolu bu insan cəmiyyətinə də məhz Mariya gətirmişdi və bu cəmiyyətdə heç kimin ağlına gəlməzdi ki, gecə yarısından keçmiş kiməsə zəng edib öz arvadını soraqlayasan. Saturno bunu Barselonaya təzə gələndə bir dəfə etmişdi və indi onu xatırlamaq istəmirdi. Odur ki, Saraqosaya zəng etməklə kifayətlənməli oldu. Dəstəyin o biri başında yarıyuxulu qoca bir qadın heç təlaş keçirmədən Mariyanın nahardan sonra yola düşdüyünü söylədi. Hava işıqlanana qədər bir saatdan artıq yata bilmədi. Bulanıq yuxusunda gördü ki, Mariya cırıq və qan sıçramış gəlin paltarındadır. Dəhşətli bir yəqinlik içərisində oyandı ki, Mariya onu yenə tək buraxıb, özü də bu dəfə həmişəlik və bu gen dünyada o, artıq Mariyasız qalıb.
Mariya bunu son beş ildə üç dəfə və hazırkı ərini də saysaq üç müxtəlif kişi ilə etmişdi. O, ərini tanış olduqlarından altı ay sonra sonra Mexikoda, Anzure rayonunun xidməti otağında dəlisov sevgi ilə xoşbəxtlikdən məst olduqları vaxtda tərk edib getmişdi. Son dərəcə azğın sevgi əyləncələrini keçirdikləri gecənin səhərisi günü Mariya evdə görünmədi. Ona aid olan hər şeyi, hətta əvvəlki izdivacdan olan nişan üzüyünü də özü ilə götürməmiş və buraxdığı məktubda yazmışdı ki, artıq bu dəlisov sevgi təlatümünü yaşamaq iqtidarında deyil. Saturno fikirləşdi ki, bəlkə sinif yoldaşı olmuş birinci ərinin yanına gedib. Azyaşlı olduğuna görə gizli evləmişdilər və iki ildən sonra Mariya onu sevmədiyinə görə tərk etmişdi. Amma yox: valideynlərinin evinə qayıtmış və Saturno isə nəyin bahasına olsa da, onu axtarmağa getmişdi. Heç bir şərt qoymadan ona yalvarmış, imkanından daha artığını edəcəyinə söz vermişdi, amma inanılmaz qətiyyətlə qarşılaşmışdı: “Elə sevgi var ki, ömrü qısadır, eləsi də var ki, uzun yaşar” – Mariya demiş və sonra da amansızcasına yekun vurmuşdu: “Bizimkinin ömrü az oldu”. Saturno onun ciddiyyətinə tabe olmuşdu. Bununla belə, Müqəddəslər bayramı günü sübh çağında demək olar ki, bir il unutduğu kimsəsiz otağına qayıdarkən onun başında güldən tac və qız sevgililərin köpüklü uzun şleyfi5 ilə yatdığını gördü.
Mariya həqiqəti ona danışdı. Dul, övladsız, həyatı sahmanlı və katolik kilsəsi vasitəsilə daimi ailə qurmağa hazır olan yeni sevgilisi onu bu qiyafədə kilsədə gözlətmiş, özü isə gəlməmişdi. Amma valideynləri hər halda şənliyi qeyd etməyə qərar vermişlər. Mariya isə bu oyunu davam etdirmiş: oynamış, maryaçi6 ilə oxumuş, xeyli içmiş və gecikmiş, dəhşətli vicdan əzabı çəkərək gecənin bir yarısında Saturnonu axtarmağa getmişdi.
Saturno evdə olmayınca açarı həmişə gizlətdikləri yerdən – dəhlizdəki gül dibçəyinin içindən tapmışdı. Bu dəfə heç bir şərt irəli sürmədən tabe olan tərəf məhz Mariya olmuşdu.
– Bəs indi bu sevgi nə vaxtacandır? – Saturno soruşmuşdu.
O isə suala Vinisius de Moraesin şeiri ilə cavab vermişdi:
– “Sevgi davam etdikcə əbədidir”.
O vaxtdan bəri ötən iki ildə əbədi olmağa davam edirdi.
Görünür, Mariya artıq böyümüşdü. Aktrisa olmaq arzusundan imtina etmiş, özünü həm işdə, həm də yataqda Saturnoya həsr etmişdi. Keçən ilin sonlarında Perpiqnanda keçirilmiş sehrbazların yığıncağında iştirak etmişdilər və geri qayıdarkən Barselona ilə tanış oldular. Şəhər o qədər xoşlarına gəldi ki, orada artıq səkkiz ay idi qalırdılar və işləri o qədər səhmanda gedirdi ki, səs-küylü və dalandarsız Horta adlı əsl katalan məhəlləsində hətta beş uşaq üçün də böyük olan bir mənzil aldılar. Xoşbəxtlik ötən həftənin sonlarına – Mariyanın icarəyə avtomobil götürərək bazar ertəsi axşam saat yeddiyə qayıdacağını söz verməklə Saraqosaya valideynlərinə baş çəkməyə getməsinə qədər mümkün görünürdü. Cümə axşamı dan yeri ağararkən onun həyatda olub-olmaması haqqında hələ də heç bir əlamət yox idi.
Növbəti həftənin bazar ertəsi icarəyə götürülmüş avtomobil üzrə sığorta şirkəti evə zəng edərək Mariyanı soruşdu. “Heç nə bilmirəm. Onu Saraqosada axtarın” – deyə Saturno cavab verdi və dəstəyi asdı. Bir həftə sonra mülki polis Kadiz yaxınlığındakı xəlvət yolda, Mariyanın tərk etdiyi yerdən doqquz yüz kilometr məsafədə sadəcə dəmirləri qalmış avtomobilin tapıldığı barədə xəbərlə onun evinə getdi. Polis soyğun haqqında Mariyanın nəsə bilib-bilməməsini öyrənmək istəyirdi. Bu vaxtı Saturno pişiyi yedizdirirdi və yüngülvari çevrilərək polisə heç baxmadan dedi ki, boşuna vaxt itirməsinlər, çünki arvadı evdən qaçıb və kimlə hara getdiyini bilmir. O qədər inandırıcı dedi ki, polis agenti özünü narahat hiss etdi və suallarına görə üzr istədi. İş də beləcə bağlandı.
Mariyanın yenə də onu buraxıb getməsi haqda şübhələr Saturnoya Kadakesdə Pasxada Rosa Reqasın dəvəti ilə yelkəndə gəzərkən hücum etmişdi. Franko rejiminin tənəzzülü zamanı gauche divine-nin (“ilahi solçular” (fr.) – tərc.) izdihamlı və natəmiz “Marítim” barında altı adamın çətinliklə sığışa bildiyi dəmir masaların ətrafındakı dəmir kürsülərdə iyirmi adam oturmuşduq. Gecənin ikinci siqaret qutusunu da boşaldandan sonra Mariya gördü ki, kibrit qurtarıb. Arıq, tüklü, gümüş roma bilərzikli bir kişi qolu masa ətrafındakı basabasda özünə yer açdı və siqaretinə od tutdu. Mariya kim olduğuna belə baxmadan ona təşəkkür edərkən, Sehrbaz Saturno bunu gördü. O, sümükləri görünən, bığsız, ölü kimi solğun sifət və at quyruğu kimi kəmərinə qədər uzanan zil qara saçlara malik bir yeniyetmə idi. Bar şüşələri yaz küləyinin qəzəbinə güclə tab gətirdiyi halda onun əynində xam pambıqdan olan küçə pijama növündən paltar, ayağında isə kəndli səndəlləri vardı.
Payızın sonlarına qədər onu bir daha görməsələr də, La Barseloneta məhəlləsindəki dəniz məhsullarından xörəklər verilən hosteldə rast gəldilər. Bu dəfə də adi çit parçadan kostyum geyinmişdi, qatırquyruğu saçını isə uzun hörüklə əvəz etmişdi. Onları köhnə dostlar kimi salamladı, Mariyanı necə bir tərzdə öpdüsə, Mariya da öpüşə həmin tərzdə də cavab verərkən Saturno onların xəlvət görüşməsindən şübhəyə düşdü. Bir neçə gün sonra Saturno Mariyanın telefon kitabçasında yeni ad və yeni nömrə görəndə amansız qısqanclıq məntiqi onun kimə aid olduğunu müəyyən etdi. Yad adamın sosial həyatı haqqında izahat isə onun lap axırına çıxdı: iyirmi iki yaşlı, zəngin ailənin tək övladı, ikicinslilər arasında asanlıqla şöhrət qazanmış və evli qadınları müəyyən haqq almaqla ovutmaqda yaxşı nüfuza sahib, moda vitrinlərinin dekoratoru. Ancaq Mariyanın evə gəlmədiyi gecəyə qədər özünü saxlaya bildi. Onda hər gün, əvvəlcə hər iki-üç saatdan bir, sonra isə sübh tezdən saat altıdan növbəti günün işıqlanmasına kimi, axırda isə hər dəfə əlinə telefon düşdükcə o nömrəyə zəng etməyə başladı. Və heç kimin cavab verməməsi ona daha çox əzab verirdi.
Nəhayət, dördüncü gün təmizlik işinə baxan bir əndəlüs qızı cavab verdi. “Cənab gedib” – adamı dəli edəcək qədər qeyri-müəyyən cavab verdi. Saturno – “təsadüfən senyorita Mariya orada deyil ki”? – soruşmaq marağına qarşı dura bilmədi.
– Burada heç bir Mariya yaşamır – dedi – Cənab subaydır.
– Onu bilirəm – Saturno dedi – Yaşamır, arada bir gəlir, yox?
Qadın özündən çıxdı.
– Kimdi danışan axı, lənət şeytana?
Saturno dəstəyi asdı. Qadının inkar cavabı onda artıq heç bir şübhə doğurmayan acı yəqinliyinin təsdiqindən başqa bir şey deyildi. Müvazinətini itirdi. Növbəti günlərdə əlifba sırası ilə Barselonadakı bütün tanışlarına zəng etdi. Kimsə bir söz deyə bilmədi, ancaq hər zəng onun dərdini daha da dərinləşdirirdi, çünki onun qısqanclıq sərsəmləmələri la gauche divine-nin gec yatmağa mübtəla olmuşları arasında məşhur idi, ona görə də zəng edib Mariyanı soruşduğu adamlar onu zarafata tuturdular ki, bu da ona əzab verirdi. Yalnız o zaman belə gözəl, dəlisov və sirli şəhərdə nə dərəcədə tənha olduğunu anladı. Səhər tezdən, pişiyə yemək verdikdən sonra ölməmək üçün özü də doyunca yedi və qərara aldı ki, Mariyanı unutsun.
İki ay keçmişdi, amma Mariya hələ də sanatoriya həyatına alışmamışdı. Orta əsr süfrəsini xatırladan bu kədərli yeməkxanaya sanki başçılıq edən general Fransisko Frankonun şəklinə gözünü zilləyərək, yonulmamış taxtadan olan piştaxtaya bağlanmış qab-qacaqda verilən həbsxana yeməyindən güclə bir-iki tikə almaqla həyatda qalmağa çalışırdı. İlk günlər çox vaxt aparan səhər ibadəti haqqında axmaq adətlərlə dolu kilsə qaydaları ilə müəyyən edilmiş cədvələ, mədhiyyələrə, axşam dualarına və digər kilsə ibadətlərinə qarşı çıxırdı. Asudə vaxtlarda həyətdə topla oynamaqdan, bir qrup xəstənin coşqun səylə işlədiyi süni güllər emalatxanasında işləməkdən imtina edirdi. Ancaq üçüncü həftədən etibarən yavaş-yavaş monastır həyatına qoşulmağa başladı. Hər halda həkimlər deyirdilər ki, hamı əvvəl belə başlayır, sonra gec-tez ordakı cəmiyyətə alışmaqla yekunlaşır.
Siqaretin olmaması – ilk günlərdə onu bir gözətçi qadın od bahasına təşkil edirdi – ona əziyyət verirdi, çünki artıq özü ilə götürdüyü pullar bitmişdi. Sonra bəzi xəstə qadınların zibilliklərdən götürdükləri siqaret kötükləri və qəzet kağızından hazırladıqları eşmə papiroslarla təsəlli tapmağa başladı, artıq telefona olduğu kimi siqaretə də düşkünlüyü daha intensiv xarakter artmışdı. Daha sonra süni güllər hazırlamaqla qazandığı cüzi pezetlər7 ona müvəqqəti yüngüllük gətirirdi.
Ən betəri isə gecələr tənha olması idi. Bir çox xəstə qadınlar da onun kimi alaqaranlıqda oyaq qalırdı, ancaq kimsə nəsə etməyə cürət etmirdi. Çünki gecə növbətçisi də kilid və zəncirlə qıfıllanmış qapının ağzında növbə çəkirdi. Bununla belə bir gecə içindəki narahatlıqdan boğulan Mariya yataq qonşusunun eşidə bilməsi üçün kifayət qədər ucadan soruşdu:
– Biz hardayıq?
Qonşu qadının bəm və aydın səsi cavab verdi:
– Cəhənnəmin dibində.
– Deyirlər, bura mavrların torpağıdır – biraz uzaqdan, yataq otağına yayılan başqa bir səs dedi – özü də, deyəsən, dəqiqdir, çünki yayda dəniz kənarında itlərin Aya hürmələri eşidilir.
Sanki yelkən gəmisinin lövbəri kimi halqalarda kilid səsi eşidildi və qapı açıldı. Ani səssizlikdə yaşayan yeganə varlıq olan bu yuxubilməz sərt gözətçi qadın yataq otağının bir başından o biri başınacan gəzişməyə başladı. Mariya bərk qorxuya düşdü və bunun səbəbini yalnız o gözətçi qadın bilirdi.
Sanatoriyaya ilk gəlişindən etibarən gecə keşikçisi Mariyaya gözətçi otağında onunla yatmağı aydın şəkildə təklif etmişdi. Əvvəlcə konkret işgüzar tonda dedi: siqaret, şokolad, istənilən şeyin qarşılığında sevgi. “Hər şeyin olacaq” – ehtirasdan titrəyərək deyirdi – “Kraliça olacaqsan”. Mariya rədd etdikdə isə gözətçi qadın üsulu dəyişdi. Yastığının altına, xalatının ciblərinə, ən aglagəlməz yerlərə sevgi sözləri yazılmış kiçik kağızlar buraxırdı. Təsiredici və ürəksızladıcı məktublar daşları belə yerindən oynatmaq iqtidarında idi. Artıq bir ay idi, darmadağınla barışmışdı ki, yataq otağında bu hadisə baş verdi.
Bütün xəstələrin yatdığına əmin olduqdan sonra gözətçi qadın Mariyanın yatağına yaxınlaşıb qulağına bütün növ ədəbsiz sözləri nəvazişlə pıçıldayaraq üzündən, qorxudan əsən boynunu, boşalmış qollarını və arıqlamış ayaqlarını öpməyə başladı. Nəhayət, Mariyanın qorxudan deyil, məmnuniyyətdən hərəkətsiz olduğuna inanaraq daha da dərinə getməyə cürət etdi. Bu zaman Mariyanın əlinin tərsi ilə ilişdirdiyi zərbə onu qonşu yatağa atdı. Gözətçi qadın ağlını itirmiş xəstələrin səs-küyü içində qəzəbli şəkildə dik atıldı.
– Qancıq qızı – qışqırdı – Sən məndən ötrü dəli olana kimi bu donuz damında bərabər çürüyəcəyik.
Yay xəbər etmədən iyunun ilk bazar günü gəldi. Təcili tədbirlər görmək lazım idi, çünki istidən nəfəsi kəsilən xəstələr dua zamanı etamindən – yun parçadan olan libaslarını çıxarırdılar. Mariya gözətçi qadınların gözbağlıca oyunu kimi çılpaq xəstələrin arxasınca qaçması tamaşasında əylənərək iştirak edirdi. Qarışıqlıq içində yanlış zərbələrdən qorunmağa çalışarkən özü də bilmədən bir də gördü ki, bomboş bir ofisdədir və telefon isə sanki yalvarış zəngi ilə dayanmadan çalırdı. Mariya düşünmədən dəstəyi qaldırdı və yad, şən bir səsin saat haqqında telefon xidmətini yamsılamaqla məzələndiyini eşitdi:
– Saat qırx beş, doxsan iki dəqiqə və yüz altı saniyədir.
– Cındır! – Mariya dedi.
Əyləncəli şəkildə dəstəyi asdı. Getmək istəyirdi ki, birdən ağlına gəldi ki, təkrarolunmaz fürsəti əlindən qaçırdır. Tez gərginlik içində və tələm-tələsik altı rəqəm yığdı, amma evinin nömrəsi olduğuna özü də əmin deyildi. Ürək çırpıntıları ilə gözlədi, zəng getdi, birinci, ikinci, üçüncü çağırış səsi və nəhayət, onun olmadığı evdə həyatındakı kişinin səsi eşidildi:
– Bəli?
Boğazında yığılıb qalmış qəhərin keçməsini gözləməli oldu.
– Dooşan, həyatım – pıçıldadı.
Göz yaşlarını saxlaya bilmədi. Xəttin o biri başında qorxudan qısa bir səssizlik yarandı və qısqanclıqdan həyəcanlı bir səs sözü sanki tüpürdü:
– Qəhbə! – Və dəstəyi soyuqqanlı şəkildə asdı.
Həmin gecə, Mariya şiddətli ürəktutmaları içində yeməkxanadakı generalissimusun şəklini divardan çıxadaraq bağçanın rəngli pəncərə şüşəsinə var gücü ilə çırpdı və qan içində yerə yıxıldı. Güclü qəzəbi sayəsində onu tabe etməyə müvəffəq ola bilməyən gözətçilərin zərbələrinə qarşı hələ də müqavimət göstərə bilirdi. Ta ki qapının ağzında, qolları qoynunda dayanaraq ona baxan Herkulinanı görənə qədər. Təslim oldu. Bununla belə onu azğın dəlilərin kamerasına qədər sürüdülər, şlanqdan buz kimi su vurmaqla söndürdülər və ayaqlarına terpentin8 iynəsi vurdular. İynənin təsirindən hərəkət etməsi çətinləşən Mariya başa düşdü ki, bu cəhənnəmdən qurtulmaq üçün dünyada edə bilməyəcəyi heç bir şey yoxdur. Növbəti həftə artıq ümumi yataq otağına qayıtmış qadın barmaqlarının ucunda qalxaraq gecə keşikçisinin hücrəsini tıqqıldatdı.
Mariya növbətçidən öncədən tələb olunan qiymətini dedi: ərinə məktub aparmalı idi. Keşikçi qadın bu hərəkətin tamamilə gizli qalacağı şərtilə qəbul etdi. Və şəhadət barmağı ilə sərt şəkildə vurğuladı:
– Nə vaxt məlum olsa, özünü ölmüş bil.
Beləcə Sehrbaz Saturno növbəti şəbə günü Mariyanı qaytarmağı qeyd etmək üçün hazırlanmış sirkin yük avtomobili ilə dəlilər xəstəxasına getdi. Direktor onu müharibə gəmisi kimi təmiz və səliqəli ofisində şəxsən qarşıladı və arvadının vəziyyəti haqqında səmimi məlumat verdi. Heç kim Mariyanın haradan, necə və nə vaxt gəldiyini bilmirdi, onun buraya girişi haqqında ilk məlumat onunla görüşən direktorun rəsmi diktəsi əsasında qeydiyyata alınmışdı. Həmin gün araşdırma aparılmış, ancaq nəticəsiz qalmışdı. Hər halda Saturnonun arvadının harada yerləşdiyini necə bilməsi direktoru daha çox maraqlandırırdı. Ancaq Saturno keşikçi qadını ələ vermədi:
– Mənə bu barədə avtomobil sığortası şirkəti məlumat verdi – dedi.
Direktor məmnun şəkildə başını yırğaladı. “Bu sığorta şirkətləri hər şeyi necə öyrənir, bilmirəm” – dedi. Sonra kənardakı yazı masasının üstündə olan sənədlərə göz atdı və sözünün tamamladı:
– Yeganə aydın olan odur ki, onun vəziyyəti ağırdır.
Direktor ona öz arvadını lazımi təhlükəsizlik tədbirlərinə riayət etməklə görməyə icazə verməyə hazır idi, amma gərək Sehrbaz Saturno, öz arvadının yaxşılığı naminə, söz versin ki, Mariya ilə rəftarında, xüsusi ilə də qəzəbdən əmələ gələn, tez-tez və hər dəfəsində daha təhlükəli olan tutma hallarına düşməməsi üçün davranış üsulunda məhz direktorun dediklərinə riayət edəcək.
– Qəribədir – Saturno dedi – o, həmişə güclü xarakterə, özü də daha çox hökmran təbiətə malik olub.
Həkim müdrik adam kimi bir jest etdi: “Elə davranışlar var ki, uzun illər ərzində gizli qalır və bir gün partlayır” – dedi – “Bununla belə, bəxti gətirib ki, bura düşüb, çünki qüvvətli əllər tələb olunan hallarda biz mütəxəssisik”. Sonda ona Mariyanın telefona olan nadir düşkünlüyü barədə xəbərdarlıq etdi.
– Çalışın onun axdığı istiqamətdə üzəsiniz – dedi.
– Sakit olun, doktor – Saturno şən halda dedi – Bu, mənim ixtisasımdır.
Yarı həbsxana, yarı tövbə hücrəsini xatırladan görüş otağı əvvəllər monastıra gələnlərin qəbul otağı idi. Saturnonun otağa girişi hər ikisinin gözlədiyi kimi alovlu sevinc yaratmadı. Mariya otağın ortasında, ətrafında iki stul və üstündə isə çiçəksiz bir güldan olan kiçik masanın yanında ayaqüstə dayanmışdı. Aşkar görünürdü ki, çiyələk rəngli dəyərsiz paltosu və kiminsə yazığı gələrək ona verdiyi çirkli ayaqqabıları ilə buradan getməyə hazır idi. Otağın küncündə, demək olar ki, gözəgörünməz halda Herkulina əllərini qoynunda çarpazlayıb durmuşdu. Əri otağa daxil olarkən Mariya nə yerindən tərpəndi, nə də pəncərə şüşəsinin saldığı çapıq yarasının hələ də qaldığı üzündə həyəcan göstərdi. Sadəcə adi qaydada öpüşdülər.
– Özünü necə hiss edirsən? – Saturno soruşdu.
– Nəhayət gəldiyin üçün xoşbəxt, dooşan – Mariya dedi – Bu, bir ölüm idi.
Oturmağa vaxtları yox idi. Göz yaşlarında boğularaq Mariya monastırdakı bədbəxtlikləri, gözətçi qadınların vəhşiliklərini, it yalı kimi yeməklərini, qorxudan göz yummadan keçirdiyi bitməyən gecələri nağıl elədi.
– Artıq bilmirəm neçə gün, neçə ay, neçə ildir burdayam, amma bilirəm ki, hər gün əvvəlkindən daha pis olurdu – dedi və dərindən nəfəs aldı: İnanıram ki, eyni şeylər bir daha baş verməyəcək.
– Artıq hər şey geridə qaldı – deyərək barmaqlarının ucu ilə üzündəki təzə yara yerini sığalladı – Mən hər şənbə yanına gələcəm, hətta daha tez-tez, əgər direktor mənə icazə verərsə. Görəcəksən, hər şey yaxşı olacaq.
Mariya qorxmuş gözləri ilə onun gözlərinin içinə baxdı. Saturno yüngül zarafat etməyə çalışırdı. Saturno onunla yalançı adamların istifadə etdikləri uşaqsayağı tonda, həkimin tapşırığı əsasında şirinləşdirilmiş versiyada danışırdı: “Qısası” – fikrini tamamladı – “tam sağalmağın üçün hələ bir neçə gün qalıb”. Mariya həqiqəti başa düşdü:
– Dooşan, bəsdi sən Allah! – heyrətlə dedi – Bircə demə ki, sən də mənim dəli olduğuma inanırsan.
– Belə bir şey necə ağlına ələ bilər? – gülməyə çalışaraq dedi – Burada bir müddət qalmağın hamımız üçün daha çox uyğun olacaq. Əlbəttə ki, daha yaxşı şərtlər altında.
– Axı mənə sənə deyirəm ki, bura yalnız telefonla zəng etmək üçün gəlmişdim – Mariya dedi.
Saturno bilmədi ki, bu qorxulu düşkünlüyə necə reaksiya versin. Herkulinaya baxdı. Gözətçi qadın bu baxışdan istifadə edib biləyindəki saatı göstərməklə görüş vaxtının bitdiyinə işarə etdi. Mariya işarəni tutdu, geriyə baxdı və gördü ki, Herkulina hər an hücum etmək üçün gərilmiş vəziyyətdədir. Tez ərinin boynundan yapışıb əsl dəli kimi qışqırmağa başladı. Saturno isə bacara bildiyi qədər sevgi ilə ondan yaxasını çəkdi və Mariyanı arxadan sıçrayan Herkulinanın ixtiyarına buraxdı. Reaksiya göstərməyə belə aman vermədən gözətçi sol əli ilə qapını açarla açıb, dəmir kimi sağ əli ilə Mariyanın boynundan tutub Sehrbaz Saturnoya qışqırdı:
– Gedin!
Saturno bərk qorxu içində qaçdı.
Bununla belə növbəti şənbə günü artıq əvvəlki qorxudan özünə gəlmiş Saturno pişiyi də sanatoriyaya gətirdi. Pişiyi də özü kimi geyindirmişdi: rəqqas kostyumu kimi qırmızılı-sarılı triko9, başında silindr10 və sanki uçmaq üçün yarım plaş. Sirk maşınında monastırın həyətinə qədər getdi və orada hardasa üç saat möcüzəli nömrələr göstərdi. Xəstələr eyvandan müxtəlif qışqırıqlar və yersiz alqışlar etməklə seyr edib əyləndilər. Bircə Mariya yox idi. Nəinki əri ilə görüşməyi qəbul etməmiş, hətta eyvandan belə onu görməkdən imtina etmişdi. Saturno özünü ölümcül yaralı hiss etdi.
– Bu, səciyyəvi reaksiyadır – direktor ona təsəlli verdi – Ötüb keçəcək.
Amma heç vaxt keçmədi. Mariyanı yenidən görmək üçün etdiyi cəhdlərdən sonra Saturno ona göndərdiyi məktubu qəbul etməsi üçün mümkünsüz şeylər edirdi, amma əbəs yerə. Dörd dəfə məktub bağlı və heç bir qeydsiz geri qayıtmışdı. Saturno əl çəkdi, amma həqiqət ona qalib gələnə qədər hətta Mariyaya çatıb-çatmadığını bilmədən belə onun siqaret payını hospitalın qapıçısına buraxırdı.
Saturnonun evlənməsi və öz ölkəsinə geri dönməsindən başqa onun haqqında daha heç vaxt nəsə məlum olmadı. Barselonadan getməzdən qabaq aclıqdan yarımcan qalmış pişiyi təsadüfi görüşdüyü bir qıza verdi. Qız Mariyaya siqaret aparmağı da boynuna götürdü. Amma o da bir müddət sonra yoxa çıxdı. Rosa Reqas xatırlayır ki, o qızı 12 il qabaq “Korte İnqles”də görəndə başı qırxılmış, hansısa şərq dini məzhəbinə aid narıncı uzun geyimdə idi və qarnı da burnuna dəyirdi. Qız ona danışırmış ki, pis vaxtların acı xatirələr kimi məhv edilmiş hospitalın dağıntılarını gördüyü günə qədər Mariyaya həmişə bacardıqca siqaret aparırmış. Sonuncu dəfə görəndə Mariya ona iti ağla malik bir adam təəssüratı bağışlamışdı, bir qədər kökəlmişdi və monastırın sakitliyindən razı imiş. Həmin gün pişiyi ona aparmışdı, çünki Saturnonun pişiyi yedizdirmək üçün qoyduğu pul artıq qurtarmışdı.
Korsaj1 – qadın paltarının döşü örtən hissəsi
Məmlük2 – burada: sadəcə “əsgər” mənasında
Lazaret3 – hərbi rejimli xəstəxana
Pass4 – əl hərəkəti
Şleyf5 – qadın paltarının yerlə sürünən uzun dal ətəyi
Maryaçi6 – Meksika xalq musiqisinin ən geniş yayılmış janrlarından biri
Pezet7 – İspaniyada pul vahidi
Terpentin8 – iynəyarpaqlı ağaclardan alınan qatranlı şəffaf şirə. Burada: o şirədən alınan maye qatışığı
Triko9 – yun parça
Silindr10 – burada: təpəsi hündür bərk şlyapa
İspan dilindən tərcümə etdi: Kamil İlqar Zeynalov
