Bizim şəhər həyatının əsasını buraya ticarət etməyə gələn fermerlər təşkil edir. Şənbə günü böyük gündür. Şəhərdə tez-tez uşaqlar ali
məktəblərə gedirlər.
Belələrindən biri də Hetç Haçensondur.
Baxmayaraq ki, onun ferması şəhərdən 3 mil uzaqda yerləşir və balacadır, ancaq bizim bölgədə ən yaxşı saxlanan və ən yaxşı işləyən bir ferma kimi tanınır.Hetç balaca, kobud bədənli bir kişidir. Onun yaşadığı yer kənarında çoxlu kasıb yerlər olan Skretç Qravel Roddadır.
Hetçin ferması başqalarından fərqlənirdi. Balaca çəpərli ev həmişə rəngli olardı, meyvə bağındakı ağacların gövdəsi yarısına qədər əhənglə ağardılardı və anbarlar həmişə təmirli, sahə isə həmişə təmiz görünərdi.
Hetç yetmiş yaşlarında olardı. O, həyata kifayət qədər gec başlamışdı.Vaxtilə həmin bu fermanın sahibi olmuş atası Vətəndaş müharibəsinin iştirakçısı olmuş və ciddi xəsarət alaraq geri dönmüşdü. Baxmayaraq ki, o, müharibədən sonra uzun müddət yaşadı, amma o artıq çox işləyə bilmirdi. Hetç evin tək oğlu idi və buna görə də, işlər ona qaldı və o, evdə qalıb atasının ölümünə kimi həmin fermada işlədi. Əlli yaşında olarkən Hetç 40 yaşlı məktəb müəllimi olan bir qadınla evlənir və onların bir oğlu olur. Qadın da Hetç kimi balaca boylu idi. Evləndikdən sonra onların hər ikisi həyatını torpağa bağladı. Onlar fermanı insanlar paltarlarını əyinlərinə necə yaraşdırırdılarsa, o cür yaraşdırırdılar. Mən insanlar evləndikdən sonra onların həyatında belə bir şey müşahidə etmişəm: onlar birlikdə böyüyür və hətta bir birilərinə bənzəyirlər.
Onların tək oğlu Uill Haçenson boyu balaca olsa da onun diqqəti cəlb edəcək qədər güclü görkəmi var idi. O, bizim şəhərdəki ali məktəbə gəldi və beysbol komandamızda topu tutan idi. O, həmişə şən, gülərüz və sayıq idi və hamımız ilə çox mehriban idi.
Həm də, Uill gənc olanda balaca gülməli şəkillər çəkməyə başladı. Bu onda bir istedad idi. O, balıq, donuz, inəklərin şəklini elə çəkirdi ki, onlar bizim gündəlik həyatda qarşılaşdığımız insanlara bənzəyirdi. Mən heç əvvəllər insanların inəklərə, atlara, donuzlara, balıqlara belə çox bənzədiyinə fikir verməmişdim.
O, bizim şəhərdəki ali məktəbi bitirdikdən sonra Çikaqoya getdi. Orda anasının bir qohumu yaşayırdı və İncəsənət İnistutunun tələbəsi idi. Bir başqa cavan oğlan da bizim şəhərdən Çikaqoya getmişdi. O, həqiqətən də, Uill bura gəlməzdən iki il əvvəl gəlmişdi. Onun adı Hal Veyman idi və Çikaqo Universitetində tələbə idi. Universiteti bitirdikdən sonra o, geri döndü və bizim ali məktəbdə direktor kimi işləməyə başladı.
Hal və Uill Haçenson əvvəllər elə də yaxın dost olmamışdılar, Hal Uilldən bir neçə il böyük idi. Ancaq Çikaqoda onlar birlikdə yaşayır və birlikdə tamaşalara gedirdilər. Sonralar Hal mənə dedi ki, onların çoxlu yaxşı uzun söhbətləri olub.
Çikaqoda olanda mən Haldan məlumat aldım ki, Uill burada tezliklə məşhurlaşıb. Onun gözəl görünüşü incəsənət məktəbindəki bütün qızların xoşuna gəlir və açıq sözlü olması gənclər arasında məşhurlaşmasına səbəb olub.
Hal mənə dedi ki, Uill hər axşam yığıncaqlarda olur və o, balaca, əyləncəli şəkillərini satıb pul qazanmağa başlayıb. Həmin şəkillər isə adətən reklam şəkilləri kimi istifadə olunurdu və bu onun üçün yaxşı maaş idi.
O, hətta ailəsinə də pul göndərməyə başladı. Hal geri döndükdən sonra tez-tez Haçensongilə, Uillin ata-anasını görmək üçün baş çəkərdi. O ya maşınla, ya da piyada günortalar, yayda isə axşamlar onlarla oturmağa gələrdi. Söhbət isə həmişə Uilldən olardı.
Hal söhbətlərində həmişə ata və ananın tək oğullarına necə bağlı olduqlarına toxunardı. Onlar ondan, onun gələcəyindən həmişə çoxlu söhbətlər edərdilər. Onların bu şəhərdə elə də çox tanışları yox idi, hətta qonşularını belə tanımırdılar. Onların həyat tərzi belə idi, bütün günü səhərdən axşamacan işləyir və hətta gecələr də ay işığında işləyirdilər. Hal deyirdi ki, sonra onun balaca boylu arvadı nahar hazırlamağa gedir, onlar cəld sahəyə gəlib yenidən işləməyə başlayırdılar.
Gördüyün kimi, Hetç bu vaxt yetmiş yaşlarında olardı və onun arvadı da ondan on yaş kiçik idi. Hal deyirdi ki, o nə vaxtsa onların fermasına getsə, onlar işi bir qırağa qoyub gəlib onunla oturardılar. Onlar sahədə birlikdə işləyərdilər, ancaq yolda onu görən kimi qaça-qaça onun yanına gələrdilər. Onlar Uilldən məktub alırdılar. O, hər həftə yazırdı.
Balaca yaşlı qadın atanı izləyərək qaçaraq gələrdi. “Bizim başqa məktubumuz var, cənab Veyman” Hetç ağlayardı və onun arvadı səssiz durar və eyni şeyi təkrarlayardı “cənab Veyman, bizim məktubumuz var”.
Məktub dərhal ortalığa gətirilər və ucadan oxunardı. Hal deyirdi ki, məktublar çox qəşəng idi. Uill onları balaca şəkillərlə doldurardı. Orda onun gördüyü və ya tanış olduğu insanların, Çikaqodakı Miçiqan Xiyabanındakı avtomobillərin, yolu keçən polislərin, ofis binalarına tələsən cavan stenoqrafçıların gülməli şəkilləri ilə dolu olardı. Heç vaxt bu şəhərdə olmamış yaşlı insanlar bunlara maraq və istəklə baxardılar. Onlar bütün şəkillərin mənasını soruşurdular və Hal deyirdi ki, şəkildəki hər bir xırda detal onlara oğullarının böyük şəhərdəki həyatını xatırladırdı. O, həmişə bura baş çəkər və saatlarca bu haqda söhbət edərdilər.
“Əlbəttə ki, biz gedə bilmərik,” Hetç deyirdi.
“Axı biz necə gedə bilərik?” o deyirdi. Onun uşaqlığından bəri bu ferması var. Atası şikəst olandan bəri o bu fermadakı bütün işləri idarə edirdi. Əgər sən bir fermanı idarə etmək istəyirsənsə gərək hər bir işində dəqiq olasan. Sən gərək bütün günü alaq otları ilə mübarizə aparasan. Fermada həmçinin qayğısına qalmağa ehtiyacı olan heyvanlar da var. “İnəkləri kim sağacaqdı?!” – Hetç deyirdi. Heç kəsin heç bir fikri yox idi. Ancaq adama elə gəlir ki, kimsə Haçensonun inəklərinə toxunsa onu incidəcəklər. O, sağ olduğu müddətcə istəmirdi ki, başqa kimsə onun tövləsindəkilərin qayğısına qalsın. Onun üçün fermadan kənar həyat yox idi. Bu elə bir şeydi ki, sən onu izah edə bilməzsən, Hal belə deyirdi. O, bu iki yaşlı insanı başa düşməyə çalışırdı.
Yaz axşamı idi, Hal mənim evimə gəlib olanları mənə xəbər verəndə gecədən keçmişdi. Şəhərdə dəmiryol stansiyasından Hal bir teleqram almışdı. Bu həqiqətən də Hetç Haçensona ünvanlanmışdı, lakin operator onu Hala gətirmişdi. Uill ölmüşdü, onu öldürmüşdülər. O, bir yığıncaqda bir neçə gənc dostları ilə ola bilsin ki, bir az içki qəbul edib və maşın qəzaya uğramış Uill Haçenson öldürülmüşdür. Operator Haldan bu xəbəri Hetç və onun arvadına çatdırmasını xahiş etdi və Hal məndən onunla getməsini istədi.
Mən maşınla getməyi təklif etdim, lakin Hal etiraz etdi. “Piyada gedək,” – o dedi. Mən görürdüm ki, o zamanı uzatmaq istəyir. Beləliklə, biz piyada getdik. Erkən yaz idi və mən sakitcə getdiyimiz o yolun hər anını xatırlayıram, ağaclardakı balaca yarpaqların açmasını, keçdiyimiz balaca bulağı, ay işığının suyu necə canlandırdığını. Biz bir kəlmə də danışmadan, getməyə nifrət edərək veyillənə-veyillənə gedirdik.
Nəhayət biz ora çatdıq və Hal ferma evinin qapısına tərəf getdi, mən isə yolda qalıb onu gözlədim. Haradasa uzaqdan it hürməsin eşitdim. Başqa uzaq bir evdən isə uşaq ağlamasını eşitdim. Məncə Hal qapının ağzına çatdıqdan 10 dəqiqə sonra orda dayanmışdı, onun qapını döyməyə əli gəlmirdi.
Nəhayət, o qapını döydü ilk dəfə idi ki, qapı ona belə dəhşətli görünürdü. Elə bil silahlarını qoyub getmişdi. Qoca Hetç qapıya gəldi və Halın ona dediyini eşitdim. Bilirdim nə baş verib. O, şəhərdən gələndən bütün yolu bu xəbəri yaşlı cütlüyə necə sakit üsulla deyəcəyini düşünmüşdü, ancaq həmin an çatanda o bacarmadı və hər şeyi birbaşa Hetçin üzünə dedi.
Hər şey bu idi. Qoca Hetç bir kəlmə də demədi. Qapı açıq idi, o, ay işığında məzəli bir ağ gecəlikdə durmuşdu. Hal hər şeyi ona dedi və qapı yenidən zərbə ilə bağlandı və Hal yerindəcə donub qaldı.
O, bir müddət dayandı, sonra yola-mənim yanıma qayıtdı. O “Yaxşı,” dedi və mən də cavabında “ Yaxşı,” dedim. Biz yolda dayanıb baxıb və qulaq asdıq. Lakin evdən bir dəfə də olsun səs çıxmadı.
10 dəqiqə ya yarım saat olardı ki, biz sakitcə baxaraq, qulaq asaraq durmuşduq, nə edəcəyimizi bilmirdik. Gedə bilməzdik- “ Mənim fikrimcə bunun doğru olduğunu qəbul edə bilmirlər,” -Hal mənə pıçıldadı. Mən onları çox yaxşı başa düşürdüm. İki yaşlı insan tək oğulları olan Uillin həmişə həyatlarının mənası kimi düşünmüşlər, onun ölümünü təsəvvür etməmişdirlər.
Biz baxaraq və qulaq verərək dayanmışdıq, qəflətən Hal qolu ilə mənə toxundu və “Bax,” deyə pıçıldadı. Orada iki ağ geyimli adam evdən çıxıb tövləyə tərəf getdi. Görürsən, bu bütün günü yer şumlamış qoca Hetçdi. O, yeri şumlamış, sahənin yanındakı tövləni malalayıb bitirmişdi.
İki adam tövləyə getdi və indi oradan çıxdı. Onlar sahəyə getdilər, Hal və mən fermanın həyətindən tövləyə sürünərək getdik və elə bir yerə çatdıq ki, buradan heç kəs bizi görmədən rahat onları görə bilərdik.
Bu inanılmaz bir şey idi. Gecə vaxtı ay işığında qoca kişi tövlədən götürdüyü əl taxıl plantoturu toxumsəpən ilə yeri şumlayır, arvadı isə bir kisə qarğıdalı toxumunu ora səpirdi. Bu bədxah xəbərdən sonra onlar qarğıdalı əkirdilər.
Bu elə bir şey idi ki, adamın tüklərini biz-biz edirdi, dəhşətli qorxunc bir şey idi. Onlar hər ikisi gecəliklərində idilər. Onlar bir cərgə də etsəydilər bizə çatacaqdılar. Buna görə biz tövlənin kölgəsində oturduq. Hər sıranın sonunda onlar hasarın yanında diz üstə yanbayan bir müddət sakitcə otururdular. Tam bir sakitlik hökm sürürdü. Həyatımda ilk dəfə idi ki, heç vaxt anlamadığım bir şeyi görürdüm – mən anladım ki, insanlarla torpaq arasında dəqiq bir əlaqə var- bir növ bu iki yaşlı insan hər dəfə qarğıdalı toxumlarını torpağa qoyanda sanki torpağa ağlayırdılar. Bununla elə bil ki, hər toxumu torpağa qoyanda onun cücərib yeni bir həyat vereceyinə inanırdılar.
Onlar, həmçinin, torpaqdan nəsə soruşurdular. Amma nə fayda? Onların sahədəki həyatlar ilə itirmiş olduqları oğulları arasında əlaqə nə idi? Bunu sən sözlərlə tam düzgün başa düşə bilməzsən. Bütün bunları yalnız mən bilirəm. Mən və Hal bacardığımız qədər uzun bir müddət dayanıb baxdıq və sonra sürünüb uzaqlaşıb şəhərə qayıtdıq. Lakin Hetç və arvadı elə həmin gecədən sonrada olduqları kimi idilər, çünki Halın mənə dediyinə görə nə vaxt səhərlər onları görməyə və oğularının ölümü haqqında danışmağa getsə də, onların hər ikisi olduqca maraqlı sakit bir tərzdə Halı dinləyirdilər. Hal deyir ki, onun fikrincə onların fermaları və hələ də oxumağa Uillin məktubları var
.
Tərcümə etdi: Bayramlı Səkinə
